Collage van geschilderde portretten uit de vijftiende en zestiende eeuw

Thuismuseum: Drie x dubbele pret: Bartholomäus Bruyn de Oude, Joos van Cleve en Piero di Cosimo.

Thuismuseum: Drie X dubbele pret

Drie x een dubbelportret: Joos van Cleve – Bartholomäus Bruyn – Piero di Cosimo.

De musea blijven nog even gesloten! Gelukkig zijn verschillende kunstwerken  óók thuis goed te bewonderen! In mijn eigen ’thuismuseum’ bekeek ik drie prachtige dubbelportretten, geschilderd door Joos van Cleve, Bartholomëus Bruyn en Piero di Cosimo.

De schilderijen zijn digitaal tot in de kleinste details te bewonderen en de verhalen achter de schilderijen zijn fascinerend. En hoewel er uiteraard niets tegen een real life bezoek op kan, vermaakte ik me uitstekend met mijn uitstapje online. Kijk je mee?

Dubbelportret van Jakob Omphalius en Elisabeth Bellinghausen
Dubbelportret van Jakob Omphalius en Elisabeth Bellinghausen, ca. 1538. Mauritshuis.

Na 125 jaar weer samen in het Mauritshuis

Op de website van het Mauritshuis bekijk ik het dubbelportret van Jakob Omphalius en zijn verloofde Elisabeth Bellinghausen.  

Jakob Omphalius (1500-1567) was een vooraanstaand jurist en geleerde in Keulen. Hij trouwde in 1539 met Elisabeth van Bellinghausen. Het echtpaar kreeg samen dertien kinderen. Kort voor hun huwelijk werden zij vereeuwigd door de Keulse schilder Bartholomäus Bruyn de Oude (1493-1555), een veelgevraagde schilder voor verlovings- en huwelijksportretten in de vorm van tweeluiken.

Nauwgezet schilderde hij de portretten van Jakob en Elisabeth. Het fraaie boorduurwerk langs de hemden is gedetailleerd weergeven. Net als op het kapje en de ceintuur van Elisabeth. Hij gebruikte heldere kleuren; de azuurblauwe achtergrond van beide portretten loopt in elkaar over. Ook aan de doorlopende balustraden is goed te zien dat de portretten bij elkaar horen.

Een onbekende vrouw in het museum

Het is echter niet vanzelfsprekend dat het echtpaar zo gezellig naast elkaar in het museum te bewonderen is. De twee portretten zijn namelijk 125 jaar gescheiden geweest. De twee panelen werden in 1896 los van elkaar verkocht tijdens een veiling in Londen. Elisabeth kwam als ‘onbekende vrouw’ terecht in de collectie van het Rijksmuseum, die het in 1951 in bruikleen gaf aan het Mauritshuis. 

Inmiddels wist niemand meer dat er een pendant -een tegenhanger- van dit werk bestond. Knap speurwerk leidde uiteindelijk tot een hereniging van dit prachtige bruidspaar. Op de website van het Mauritshuis zijn de portretten tot in detail te bewonderen en is het verhaal van hun recente vereniging te lezen. 

Ten halven lijve

Ik ben dol op dit soort portretten, waarbij de geportretteerden doorgaans ten halven lijve zijn weergegeven- fantastische omschrijving!- terwijl hun handen goed zichtbaar op borsthoogte op een balustrade rusten.

Joos van Cleve Portrettten van een onbekende man en vrouw, ca. 1520, door Joos van Cleve, Rijksmuseum Twenthe

Onbekend dubbelportret in Rijksmuseum Twenthe

Ook in de collectie van Rijksmuseum Twenthe zijn twee dergelijke portretten te bewonderen. Ze horen overduidelijk bij elkaar en zijn hoogstwaarschijnlijk ter gelegenheid van een huwelijk gemaakt. Over het echtpaar op dít dubbelportret is niets bekend. Onderzoek naar de wapenschilden die op de lijsten staan afgebeeld heeft ook geen duidelijkheid gegeven. Aan de rijke kleding en juwelen is wel af te leiden dat het hier om welgestelde mensen gaat.

De beide portretten worden toegeschreven aan de Duitse schilder Joos van Cleve, die later in zijn leven in Antwerpen is gaan werken en daar rond 1541 is overleden. Van Cleve was een zeer productieve schilder; er zijn meer dan driehonderd werken aan hem en zijn atelier toegeschreven.

Levensechte en gedetailleerd

Ook deze portretten zijn heel gedetailleerd geschilderd; baardharen, nagelriemen en plooien van het onderhemd zijn minutieus weergegeven. Bijzonder zijn de fraaie eikenhouten lijsten met marmerpatroon en het trompe-l’oeil van de wijnranken en ganzenveer waardoor het lijkt alsof de voorstelling buiten de kaders doorloopt.

Vroomheid………………
……………………..en het aardse geld

Mogelijk moeten de afgebeelde druiventros en de wijnranken de vroomheid van de vrouw benadrukken. Het geld op het portret van haar man zou dan geduid moeten worden als een aardse tegenhanger. Maar het geld zou ook gewoon kunnen verwijzen naar het beroep van de man. Schilder Joos van Cleve had immers veel kooplieden in zijn klantenkring.

Markante heren in het Rijksmuseum

Portrettweeluik: Portretten van Giuliano en Francesco Giamberti da Sangallo, Piero di Cosimo, 1482 – 1485, Rijksmuseum
Piero di Cosimo schilderde een bijzonder dubbelportret van een vader en zoon.

Een ander prachtig dubbelportret– mijn favoriet!- is te vinden in het Rijksmuseum op de afdeling met kunst uit de middeleeuwen en renaissance. Het bijzonder realistisch geschilderde portret-tweeluik van een vader en zoon (olieverf op paneel ) werd rond 1482 gemaakt door de Italiaanse renaissance kunstenaar  Piero di Cosimo.

Afgebeeld zijn de vooraanstaande Florentijnse architect Giuliano da Sangallo en zijn pas overleden vader Francesco, die behalve architect ook musicus was. Voorheen werden in de schilderkunst voornamelijk heiligen en mensen van adel afgebeeld. Op dit tweeluik staat echter het beroep van  beide mannen centraal; passer, pen en het blad met muziekschrift zijn duidelijk in beeld gebracht. Hier is zichtbaar gemaakt dat het belang van de (welgestelde) burgerij groter werd.

Dubbelportret van vader en zoon

Aangezien het niet gebruikelijk was om een vader en zoon af te beelden op een tweeluik, is dit een erg bijzonder schilderij. De twee portretten werden, anders dan je zou verwachten, niet tegelijk geschilderd. Ze zijn pas later door schilder Piero di Cosimo op vernuftige wijze verbonden door het landschap op de achtergrond en de balustrade aan de onderzijde op elkaar aan te laten sluiten.

Op de website van het museum is veel informatie over dit werk terug te vinden. Waaronder een filmpje waarin Duncan Bull, senior conservator buitenlandse schilderkunst, met veel enthousiasme vertelt over dit dubbelportret van de twee heren met hun markante koppen en het prachtige Toscaanse landschap op de achtergrond.


Duncan Bull vertelt vol enthousiasme over het dubbelportret in het Rijksmuseum

Nog meer kunst?

Na deze fijne portie kunst kan ík er wel weer even tegen. Meer artikelen over kunst? Ik schreef ook over de hondenfoto’s van William Wegman en over de Weidse landschappen in Stedelijk Museum Alkmaar.

Ik hoop dat we binnenkort weer gewoon naar het museum kunnen om onze kunsthonger te bevredigen! Blijf tot die tijd vooral gezond!