De wijde Sargassozee
Het boek De wijde Sargassozee, geschreven door Jean Rhys, dateert van 1966. Onlangs is het opnieuw uitgegeven, met een informatief voorwoord van Jan Brokken. Geboeid las ik het exotische en beklemmende verhaal. Mijn kijk op een ánder beroemd boek is er drastisch door veranderd.
De wijde Sargassozee speelt zich af op het Caraïbische eiland Jamaica, aan het einde van de negentiende eeuw. Daar groeit Antoinette Cosway op, een stil en introvert meisje. Sinds het overlijden van haar vader woont ze met haar moeder en haar gehandicapte broertje op de vervallen Coulibri-plantage. Antoinette wordt opgevoed door het kindermeisje Christophine, die net als haar moeder van Martinique afkomstig is, en waar ze erg op is gesteld.
Sinds de afschaffing van de slavernij hangt er een gespannen sfeer tussen de zwarte bevolking op het eiland en de voormalige slavenhouders. Buitenstaander Antoinette wordt uitgescholden voor ‘witte kakkerlak’ terwijl de ‘echte witte’ -Europese- mensen op Antoinette en haar familie neerkijken.
Wanneer de moeder van Antoinette in het huwelijk treedt met de rijke meneer Mason, komt er een einde aan hun eenzame en geïsoleerde bestaan. De sociale onrust neemt echter toe. Op een avond wordt het huis in brand gestoken door de lokale bevolking. De familie slaat halsoverkop op de vlucht waarbij Antoinette gewond raakt en haar broertje zelfs om het leven komt. Moeder Annette, die vanwege de dreigingen, de plantage al eerder wilde verlaten, komt de gebeurtenissen mentaal niet meer te boven.
Schrijfster Jean Rhys (1890-1979) wilde met haar boek De wijde Sargassozee een aanvulling geven op Jane Eyre, het wereldberoemde boek van Charlotte Brönte uit 1874 en dacht daarbij vooral aan de waanzinnige vrouw die op de zolder van het Engelse landgoed van meneer Rochester gevangen wordt gehouden.
Hoewel zijn naam nergens wordt genoemd, herkennen we onmiddellijk meneer Rochester in de Engelsman uit wiens perspectief het tweede deel van De wijde Sargassozee wordt verteld. Hij is -berooid- naar Jamaica gekomen om een gearrangeerd huwelijk te sluiten met de inmiddels rijke, Creoolse erfgename Antoinette.
Het landgoed van Antoinette ‘s familie, op de Bovenwindse Eilanden, waar ze samen hun wittebroodsweken doorbrengen, is paradijselijk, en Antoinette is er dan ook verknocht op. Maar de stijve, vooringenomen Engelsman vindt het allemaal té veel van het goede.
“Te veel blauw, te veel purper, te veel groen. De bloemen te rood, de bergen te hoog, de heuvels te dichtbij. En de vrouw een vreemde. Haar smekende oogopslag ergert me.”
Hoewel hij aanvankelijk gefascineerd is door de schoonheid en sensualiteit van Antoinette, vindt hij haar steeds vreemder en moeilijk te doorgronden. Nadat hij een brief ontvangt die volstaat met laster en smaad over de familie van Antoinette, staakt hij elke toenaderingspoging. Hij ontpopt zich tot een harde en genadeloze echtgenoot en voor Antoinette wordt de situatie onverdraaglijk.
Jean Rhys beschrijft de gebeurtenissen in De wijde Sargassozee terloops en bijna achteloos. Meesterlijk schetst ze het prachtige exotische landschap en de broeierige sfeer van het plantageleven. Het is een beklemmend verhaal, doortrokken van naderend onheil. Mede veroorzaakt omdat we weten hoe het afloopt met Antoinette Cosway.
We treffen haar dan ook, zoals verwacht, in erbarmelijke omstandigheden aan, in het derde gedeelte van het boek. Onder de naam Bertha Mason slijt ze haar dagen, in een waas van onbegrip, op de zolder van het landgoed Thornfield Hall in Engeland. Totdat ze het veld moet ruimen voor de nieuwe mevrouw Rochester, de gouvernante Jane Eyre.
Meerdere keren heb ik Jane Eyre gelezen en -als groot liefhebber van kostuumdrama’s -bekeek en bewonderde ik talloze verfilmingen van dit wereldberoemde boek. Vreemd genoeg heb ik nog nooit vraagtekens gezet bij de aanwezigheid van een dol geworden, geheimzinnige vrouw op zolder. Terwijl dat -op z’n minst- opmerkelijk genoemd mag worden.
Gelukkig heeft Jean Rhys dat wél gedaan! Voor mij de hoogste tijd om Jane Eyre opnieuw te lezen ….. maar dan wel, dankzij De wijde Sargassozee, met andere ogen!
De wijde Sargassozee werd in 2020 opnieuw uitgegeven door Uitgeverij Orlando.
Jean Rhys (1890-1976) werd geboren op Dominica, een eiland in de Caraïbische Zee als dochter van een Schots-creoolse moeder en een vader die uit Wales afkomstig was. Vanaf 1906 woonde ze bij een tante in Cambridge waar ze een kloosterschool bezocht.
Jean Rhys leidde een veelbewogen leven. Ze trouwde meerdere keren en woonde in verschillende wereldsteden. Hoewel ze meerdere romans en korte verhalen heeft geschreven wordt De Wijde Sargassozee (1966) als haar belangrijkste -en meest autobiografische- werk gezien.
Lees dan ook The Old Filth-trilogie van Jane Gardam of over de fascinerende familiegeschiedenis van Judith Koelemeijer in Het zwijgen van Maria Zachea.